स्वातंत्र्याचा अमृतकाळ: महापुरुषांचे विचार आणि विकसित भारताचा संकल्प

 79 व्या स्वातंत्र्य दिनाच्या दिवशी , स्वातंत्र्य समता बंधुता मानवी मूल्यं म्हणून शाश्वत विकास क्रांतिकारकांचे योगदान महापुरुषांचे योगदान, सामाजिक परिवर्तनाच्या अनुषंगाने विचारविनिमय करून दिवा पत्रकार तसेच सामाजिक कार्यकर्ता अजय भुजबळ त्यांनी लिहिलेला हा सविस्तर लेखाजोख... आवर्जून वाचावे आणि विचार करायला प्रवर्तक ठरणारा लेख..!

स्वातंत्र्याचा अमृतकाळ: प्रगतीचे चित्र आणि वास्तवाचे रंग

आज, १५ ऑगस्ट रोजी आपण स्वातंत्र्याच्या ७९ व्या वर्षात पदार्पण करत आहोत. हा केवळ कॅलेंडरवरील एक दिवस नाही, तर आपल्या देशाच्या प्रगतीचा, त्यागाचा आणि स्वप्नांचा तो एक भव्य सोहळा आहे. गेल्या ७८ वर्षांत भारताने अनेक आव्हानांवर मात करून जगातील पाचवी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था म्हणून आपले स्थान बळकट केले आहे. ही निश्चितच एक अभिमानास्पद बाब आहे. मात्र, याच वेळी एक प्रश्नही आपल्याला अस्वस्थ करतो: जर आपली अर्थव्यवस्था इतकी मजबूत होत असेल, तर जागतिक 'हॅपीनेस इंडेक्स'मध्ये आपण इतके मागे का आहोत? याचे उत्तर केवळ आर्थिक आकडेवारीमध्ये नाही, तर आपल्या महापुरुषांनी जोपासलेल्या सामाजिक, नैतिक आणि मानवी मूल्यांमध्ये दडलेले आहे.

स्वातंत्र्याचा पाया: क्रांती आणि मानवाधिकार

भारताचे स्वातंत्र्य हे केवळ राजकीय नव्हते, ते सामाजिक आणि मानसिक गुलामगिरीतून मुक्त होण्याचेही होते. महात्मा गांधी यांनी सत्य आणि अहिंसेच्या मार्गाने देशाला स्वातंत्र्य मिळवून दिले. त्यांच्या ‘सर्वोदय’ या विचारात समाजातील शेवटच्या व्यक्तीचाही विकास अपेक्षित होता. त्याचप्रमाणे, भगतसिंग, राजगुरू, सुखदेव, चंद्रशेखर आझाद आणि राम प्रसाद बिस्मिल यांसारख्या क्रांतिकारकांनी केवळ देशाच्या स्वातंत्र्यासाठीच बलिदान दिले नाही, तर त्यांना असा भारत हवा होता जिथे कोणताही भेदभाव नसेल. त्यांचा लढा हा 

मानवाधिकार (Human Rights) आणि मानवी मूल्यांवर (Human Values) आधारित होता. त्यांचे हे ज्वलंत विचार आजही आपल्याला एक न्यायपूर्ण समाज घडवण्यासाठी प्रेरित करतात.

वैचारिकता ही महाराष्ट्राची देणगी: सामाजिक क्रांतीची मशाल

भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्याला सामाजिक क्रांतीची जोड देण्याचे श्रेय महात्मा फुले, क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले, राजर्षी शाहू महाराज आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना जाते. त्यांनी शिक्षणाचे महत्त्व पटवून दिले आणि समाजातील जातीय असमानता, अस्पृश्यता आणि अज्ञानावर प्रहार केला. त्यांचे हे विचारच खऱ्या अर्थाने भारताला स्वातंत्र्य देणारे होते.

तथागत गौतम बुद्धांनी करुणेचा आणि विवेकाचा मार्ग दाखवला. संत तुकाराम महाराजांनी आपल्या अभंगांतून समाजातील ढोंगीपणावर प्रहार करत समतेचा संदेश दिला. तर, राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी आपल्या 'ग्रामगीता' या ग्रंथातून आणि संत गाडगे महाराजांनी आपल्या कीर्तनांतून अंधश्रद्धेवर घाव घातला. त्यांचे हे सर्व विचार आजही अत्यंत महत्त्वाचे आहेत, कारण एक विवेकवादी आणि समानतावादी समाजच खरा विकसित होऊ शकतो.

विकसित भारताचे स्वप्न: अर्थव्यवस्था आणि वास्तवातील आव्हानं

आज आपली अर्थव्यवस्था जरी पाचव्या क्रमांकावर पोहोचली असली, तरी देशातील गरिबी, बेरोजगारी आणि आर्थिक असमानतेचे वास्तव दुर्लक्षून चालणार नाही. हाताला काम नसणे, महागाईमुळे होणारी ससेहोलपट यामुळेच आपल्या लोकांचा ‘हॅपीनेस इंडेक्स’ कमी होत आहे. हे वास्तव अनेकदा राजकीय उदासीनतेमुळे आणि भ्रष्टाचारासारख्या वाईट प्रवृत्तींमुळे झाकोळले जाते. जेव्हा धोरणे गरिबांपर्यंत पोहोचत नाहीत आणि विकासाचा लाभ मोजक्याच लोकांपर्यंत मर्यादित राहतो, तेव्हा खरं स्वातंत्र्य अपूर्णच राहतं.

  'स्वदेशी' वस्तूंचा वापर आणि खरेदी-विक्रीला प्रोत्साहन दिल्यास स्थानिक उद्योगांना बळ मिळेल, रोजगार निर्मिती होईल आणि अर्थव्यवस्था अधिक लोकाभिमुख होईल.

राष्ट्रउभारणीचे आधारस्तंभ: शिक्षण, आरोग्य आणि शाश्वत विकास:

राष्ट्रनिर्माणासाठी आणि राष्ट्र पुनरुत्थानासाठी काही महत्त्वाचे आधारस्तंभ आहेत, ज्यावर आपल्याला विशेष लक्ष केंद्रित करावे लागेल. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांनी ‘विकसित भारत’ या स्वप्नाचा पाया शिक्षणात पाहिला. त्यांच्या मते, एक सुशिक्षित आणि कुशल युवावर्गच राष्ट्राची खरी ताकद आहे. स्वामी विवेकानंदांचा ‘उठा, जागे व्हा आणि ध्येय सिद्ध झाल्याशिवाय थांबू नका’ हा संदेश आजही प्रत्येक भारतीयासाठी आहे. आपल्याला एक असा भारत घडवायचा आहे, जिथे अर्थव्यवस्था बळकट असण्यासोबतच प्रत्येक नागरिकाला सन्मान मिळेल आणि तो सुखाने जीवन जगेल. हा प्रवास

 शाश्वत विकासावर (Sustainable Development) आधारित असावा. शाश्वत विकास म्हणजे केवळ आर्थिक प्रगती करणे नाही, तर पर्यावरणाचे रक्षण करत, सामाजिक न्याय प्रस्थापित करत आणि मानवी मूल्यांची जोपासना करत सर्वांना समान संधी देणे. शिक्षण व्यवस्था, आरोग्य सेवा आणि महिला-बालकल्याणासारख्या क्षेत्रांत होणारी प्रगतीच सामाजिक विकास (Social Development) घडवू शकते.

सुज्ञ नागरिकांची कर्तव्ये: राष्ट्र आणि मानवी मूल्यांचे संरक्षण:

आपल्याला आपल्या महापुरुषांनी घालून दिलेल्या मूल्यांचे संरक्षण करायचे आहे. हे केवळ सरकारचे काम नाही, तर प्रत्येक व्यक्तीची जबाबदारी आहे. एक सुज्ञ नागरिक (Wise Citizen) म्हणून आपल्याला आपली कर्तव्ये ओळखावी लागतील. यात केवळ मतदान करणे नाही, तर प्रशासनावर प्रश्न विचारणे, भ्रष्टाचाराचा विरोध करणे, आणि समाजातील प्रत्येक घटकासाठी न्याय मिळवून देणे यांचा समावेश आहे. आपले राष्ट्र मूल्य (National Values) हेच सांगतात की, कोणत्याही देशाची खरी ओळख त्याच्या आर्थिक सामर्थ्याने नाही, तर त्याच्या नागरिकांमधील एकोपा, दयाळूपणा आणि समानता यातून होते.

चला, आपण महात्मा फुले, शाहू, आंबेडकर, गाडगे महाराज आणि तुकडोजी महाराजांनी दिलेल्या विचारांवर वाटचाल करूया. केवळ आर्थिक महासत्ता बनण्याचे नाही, तर एक सुसंस्कृत, समानतावादी आणि आनंदी राष्ट्र म्हणून जगासमोर उभे राहण्याचे स्वप्न पूर्ण करूया. हेच खरे राष्ट्रप्रेम आहे आणि याच विचारांनी आपल्याला विकसित आणि समृद्ध भारत साकार करता येईल.